Stari grad Kotor

Kotor je najveća stara urbana cjelina u Crnoj Gori. Njegovo istorijsko jezgro širilo se na trouglastom prostoru između brda i mora, te rijeke Škurde i vrela Gurdić. Unutar moćnih gradskih bedema sačuvala je urbana matrica, uglavnom, svoj srednjovjekovni prostorni raspored sa uzanim krivudavim ulicama i brojnim gradskim trgovima i piacetama, na kojima su glavni urbanistički akcenti crkve i palate. Oko njih su grupisane insulae sa građanskim kućama, čije su vidne fasade građene od lijepo obrađenog kamena, domaćeg ili korčulanskog, što cjelini daje skladnost i specifičan mediteranski kolorit.

Snažni gradski bedemi uokviruju istorijsko gradsko jezgro, protežući se ivicom brda Sv. Ivan do njegovog vrha, kao najistaknutije strateške tačke. Bedemi su sukcesivno rasli, paralelno sa širenjem grada. Ne zna se pouzdano kada se otpočelo sa njihovom izgradnjom. Najstariji djelovi su oni uz sjeverna vrata do rijeke Škurde, i u jugozapadnom dijelu pored mora. Njihova vertikalna struktura je kasnije, kada se počelo upotrebljavati vatreno oružje, ojačavana kosim kontraforima sa spoljne strane. Od 15. vijeka Kotor postaje pogranični grad, te se, zbog stalne opasnosti od turskih napada proširuju i ojačavaju bedemi, izgrađuju se sjeverna vrata (1540.g.), rekonstruišu zapadna (1555.g.) i višestruko ojačavaju južna vrata uz vrelo i bastion Gurdić. Pored mora i duž rijeke Škurde, izgrađuje se više bastiona sa dominirajućom Citadelom. Na bedemima se radilo sve do 19. vijeka, posebno na njihovom gornjem dijelu. U okviru njih, na padini brda, nalazi se crkva Gospa od zdravlja, nazvana još i Gospa od počivala, koja je služila za obred vojne posade gornje tvrđave.

Najstarija arheološki evidentirana građevina unutar grada je ranohrišćanska bazilika iz 6. vijeka, pronađena ispod današnje crkve Marije Koleđate. Bila je to, po svoj prilici, katedralna crkva, što ukazuje na pretpostavku da je Kotor već tada bio značajno naselje i episkopski grad. Počrtkom 9. vijeka grad dobija svog zaštitnika – sv. Trifuna (u lokalnoj verziji – Tripun), kome se 809. godine posvećuje memorijalna crkva.

Intenzivnija urbanistička izgradnja može se pratiti tek od 12. vijeka. Tada se podiže nova velika katedrala (1166.g.), pa zatim brojne romaničke crkve - Sv. Luka (1195.g.), Marija Koleđata (1221.g.), Sv.Ana (početak 13. vijeka), Sv.Pavle (1263.g.) i još neke nesačuvane crkve. Od gotičkih građevina ističe se palata Drago i ostaci preuređenih palata Buća i Bizanti, kao i brojni ostaci arhitektonske skulpture – portali, trifore, bifore i drugi reljefni ukrasi. Pored domaćih graditelja, klesara i skulptora, među kojima posebno mjesto pripada kotorskom franjevcu Vitu, graditelju manastira Dečana, u Kotoru djeluju majstori iz drugih priobalnih gradova pa i pokoji stranac.

Među zanatlijama su posebno bili zapaženi zlatari, čiji proizvodi su bili nadaleko poznati, tako da su neki od njih djelovali i u drugim državama. Među njihovim umjetničko-zanatskim tvorevinama – sakralnim, votivnim i luksuznim – koji se čuvaju u riznici katedrale i drugim crkvama, posebno mjesto pripada pozlaćenoj srebrnoj pali u katedrali.

Tokom 13. i 14. vijeka djeluje u Kotoru skupina slikara, u nauci poznata kao pictores graeci. Pisani izvori Kotorskog arhiva poimenice pominju Nikolu i Manojla početkom, a Georgija krajem 14. vijeka. Neki od tih grčkih slikara živopisali su katedralu i Mariju Koleđatu, od čega su očuvani samo fragmenti. Malo je dospjelo do naših dana i od najvećeg kotorskog slikara – Lovra Marinova Dobričevića, kome se pripisuju freske u crkvi Sv. Ane i slika na dasci u katedrali sa Bogorodicom i Hristom, na jednoj, a Ecce homo, na drugoj strani.

U baroknom stilu podiže se više crkava (Sv. Josip, Gospa od Anđela, Sv. Duh ), palata (Pima, Grubonja, Grgurina) i građanskih kuća, dok su brojni objekti, sakralni i profani, bili barokizirani. Potrebe za slikarskim i skulptorskim delima su se uglavnom zadovoljavale importom iz Venecije. U gradu deluje tek poneki domaći majstor, kao fra Deziderio Kotoranin, ili strain, poput Franćeska Kabjanke, mletačkog skulptora, koji je početkom 18. vijeka ostvario svoja najbolja djela upravo u Kotoru.

Posljednji veći građevinski zahvati unutar gradskog jezgra dogodili su se u doba austro-ugarske uprave kada je, krajem 19. i početkom 20. vijeka, izgrađeno nekoliko objekata, javnih i privatnih, u duhu secesije, a koji se ne uklapaju najsrećnije u urbano tkivo drevnog Kotora.

Zbog autentičnosti i opštih kulturno-istorijskih vrijednosti, kao vjekovna spona između Mediterana i balkanskog zaleđa, Kotor se nalazi na listi UNESCO-a kao dio svjetske prirodne i kulturne baštine.

Pomorski muzej

Kako su živjeli pomorci Kotora najbolje pripovijeda Muzej u baroknoj palati Grgurina, koju je na samom početku XVIII vijeka sagradio konte Marko Grgurin.

Barokna palata Grgurina iz XVIII vijeka, u kojoj je smješten Pomorski muzej Crne Gore, nalazi se u središnjem dijelu Starog grada Kotora na Trgu Bokeljske mornarice 391.

Katedrala Svetog Tripuna

Katedrala Sv.Tripuna u Kotoru ni po razmjerama ni po svom zrelom stilu nema prethodnika na istočnoj obali Jadrana.

Ova impozantna građevina u stilu zrele zapadnoevropske romanike, podignuta je sredinom XII vijeka na temeljima stare crkve, koju pominje vizantijski car Konstantin Porfirogenit, i to s početka devetog vijeka. Tokom svoje duge istorije katedralna crkva je doživjela mnoga stradanja, rekonstrukcije i dogradnje. Riznica, dograđena 1657. godine, sa raskošnim baroknim dekorom, djelo je poznatog venecijanskog vajara Frančeska Kabjanka. Bogata je srebrnim predmetima, izrađenim u XIV do XVII vijeka. Umjetničko djelo velike vrijednosti je i zlatna posuda sa ornamentikom, u kojoj se čuva lobanja sv. Tripuna. Remek djelo renesanse je srebrni krst iz XV vijeka koji je darivao kotorski biskup Marino Kantareno. Tu je i mali sarkofag od grčkog mermera, u kome su (prema predanju, 809. godine) mletački trgovci prenijeli tijelo sv. Tripuna iz Carigrada u Kotor.

Crkva Svetog Luke

Crkva Sv. Luke se nalazi se na Piazza Greca u Kotoru i svojom istorijom svjedoči o skladnom suživotu katoličkog i pravoslavnog življa.

To je romanička gradjevina, skromnih  i skladnih razmjera.

Podignuta je i oslikana krajem XII vijeka. Do sredine XVII vijeka je bila katolička, kada je zbog ratova i velikog priliva življa u Kotor ustupljena pravoslavnom življu na korištenje. Iz tog vremena je i ikonostas, rad poznatih lokalnih majstora, čije su dijelove radili i čuveni kotorski zlatari.

Gospa od Škrpjela

Gospa od Škrpjela je barokna crkva podignuta 1630. godine na vještački napravljenom ostrvu ispred Perasta, na kome je od sredine XV vijeka postojala mala kapela.

Svake godine (22. jula) flotila ukrašenih čamaca donosi kamenje i baca oko ostrva. U crkvi se nalazi muzejska zbirka sjajnih umjetničkih djela italijanskih slikara. Crkva je ukrašena sa 68 slika Tripa Kokolje (1661-1713), slikara iz Perasta, najpoznatijeg imena našeg baroknog slikarstva, čijeg opusa, rađenog deset godina, mecena je bio nadbiskup Andrija Zmajević.

Ostrvo Sv. Đorđe

Do peraštanskog ostrva Sv. Đorđe možete doći brodom,  kroz Boku Kotorsku, iz pravca Veriga. Ostrvo sa živim čempresima, crkvom, samostanom,  bedemima, puškarnicama i vidionicima, bilo je i ostalo inspiracija slikara, tema usmenih predanja i legendi. Na njemu su crkva i samostan, za koji se pretpostavlja da su ga izgradili benediktanci. Više od trinaest vjekova ovo ostrvo nosi ime sveca, tadašnjeg zaštitnika Kotora.

Danas mnogi ostrvo zovu ostrvo mrtvih jer su na njemu vjekovima sahranjivani Peraštani. Priča kaže da su ga zvali i „ukleto ostrvo“ jer je rimski papa bio zvanično prokleo zbog groznog zločina koji se desio na njemu. Hrišćani nijesu smjeli na njega kročiti da ih ne bi stigla anatema prvog božjeg sluge. Pletu se i pletu mitske priče oko ovog ostrva...

Prvi arhivski spomen crkve i samostana sv. Đorđa “Sanctus Georgius de Gulfo” je iz 1166. godine, kada Ivan, opat sv. Jurja, prisustvuje posvećenju nove, druge romaničke crkve sv. Tripuna u Kotoru. Međutim, prema nalazima ornamentike na crkvi, pretpostavlja se da su tu boravili benedikanci još od IX vijeka, kada ih ima na više mjesta u primorju.

Legenda kaže i da je ostrvo vjekovima bilo bijele boje, dok nisu došli  benegdiktanci i zasadili čemprese – simbole smrti i nestajanja. Izgled stare crkve nije sačuvan, osim pojedinih detalja, jer su je rušili i napadači i zemljotresi, posebno jaki zemljotres iz 1667. godine. Poslije tog zemljotresa izgrađena je jednostavna crkva, sa jedinstvenom zbirkom heraldičkih oznaka na grobovima starih peraških porodica. Ostrvo sv. Đorđa je bilo gradsko groblje sve do 1866. godine, kada je izgrađeno novo, u sjevernom dijelu samog Perasta. Samostan su, u smjenama prevlasti,   Mlečani, Francuzi i Austrijanci koristili kao vojnu tvrđavu, izgrađujući odbrambene zidove sa puškarnicama oko kompleksa. Na ostrvu postoje ilirski grobovi, rimski natpisi, a nađene su i rimske tegule.

Bajova kula

Bajova kula je atraktivna plaža i omiljeno izletište Kotorana. Ime je dobila po legendarnom junaku Baju Pivljaninu, koji je kulu sagradio kao mjesto za odmor između stalnih bojeva u kojima je učestvovao.

Nalazi se na putu od Kotora prema Perastu. Šljunkovita je, duga 60 m, sa izuzetno čistom i prozirnom morskom vodom. U zaleđu dominiraju krošnje lovorovog drveta, čiji prijatan miris upotpunjava ugođaj kupanja i sunčanja. U okviru plaže je pristanište.

Markov rt

Markov Rt se nalazi imeđu Prčanja i Stoliva, u kotorskom dijelu zaliva. Jedna je od najpoznatijih lokacija za zdravstveni turizam i rehabilitaciju.

Ima posebno izgrađenu i uređenu plažu, koju pretežno koriste gosti hotela. Plaža je šljunkovita, duga 1.000 m, a pored nje je istoimeno hotelsko naselje tipa bungalova.

Orahovac

Orahovac je još jedno od omiljenih izletišta Kotorana.

Plaža se nalazi u blizini Kotora, prema Perastu. Šljunkovita, duga 1.000 m, a posebnom je čini okolina - skladan spoj obale i mora sa pontama i kamenim primorskim kućama, okruženim bujnim mediteranskim rastinjem. I uz ovu, kao i obližnje plaže, more je izuzetno čisto, za šta su dokaz morska polja za uzgoj jestivih školjki.