Kraljevsko pozorište Zetski Dom

Izgradnja kraljevskog pozorista "Zetski dom" je započeta 1884. godine po projektu arhitekte Josipa Sladea, da bi bila završena tek 1892. godine.

Poznata zgrada cetinjskog pozorišta, nazvana "Zetski dom", prvobitno je, pored pozorišta, bila namijenjena i za smještaj arhiva, muzeja i čitaonice sa bibliotekom. Prva pozorišna predstava sa "Balkanskom caricom" knjaza Nikole I Petrovića izvedena je 1888. godine u još nedovršenoj zgradi.

Prvobitni enterijer je bio urađen raskošno i moderno po ugledu na evropske kamerne teatre sa bogatim ukrasima u stukaturi, frizovima i oslikanom tavanicom. U novije vrijeme pozornica je proširena, obnovljen je enterijer a scena snabdjevena savremenim rekvizitima koji omogućavaju nesmetano održavanje svih vrsta pozorišnih predstava.

Dvor kralja Nikole

Ovo je muzej istorijskog karaktera sa sačuvanim ambijentom dvora.

Osnovan prvobitno kao Narodni muzej 1926. godine, kasnije kao Državni muzej Crne Gore, da bi danas njegova ekspozicija bila uglavnom memorijalnoga tipa sa akcentom na Dvor kao političku instituciju nastalu na određenom stupnju razvoja države i na njegovu ulogu u spoljno-političkim odnosima zemlje. Muzej raspolaže sa nekoliko desetina hiljada predmeta raspoređenih u arheološkoj, etnografskoj i umjetničkoj zbirci, kao i u zbirkama odlikovanja, oružja, plaketa, pečata, grbova, zastava i fotografija.

U muzeju se čuva i dvorska biblioteka sa 10.000 raritetnih naslova među kojima se ističu dva Oktoiha - prvoglasnik i petoglasnik.

Etnografski muzej

Kako su Crnogorci privređivali, stanovali, hranili se, izrađivali tekstil, odijevali se, koje oružje i muzičke instrumente koristili, pokazaće vam eksponati Etnografskog muzeja Crne Gore, u zgradi nekadašnjeg srpskog poslanstva.

U muzeju je postavljena izložba "Od niti do tkanine" na kojoj su prikazani predmeti iz zbirke tekstila. Predmeti potiču iz perioda XIX i prve polovine XX vijeka. To su predmeti namijenjeni za svakodnevnu i prazničnu upotrebu: djelovi nošnji, odjevni predmeti, torbe, struke, peškiri, razne prostirke kao i reprezentativni primjeri čipke i veza.

Istorijski muzej

Duh ratničkog Crnogorca, koji se kroz vjekove borio, što sa surovim uslovima krša, goleti, tla nepristupačnog i za neprijatelja, a ono i za odbranu tog istog tla od spoljnih sila, najbolje može da se osjeti kroz hronologiju datu u Istorijskom muzeju, u zgradi Vladinog doma.

Materijal iz različitih perioda prati istorijski tok korak po korak, u hronologji od šest etapa istorijske prošlosti Crne Gore: predslovenski period, srednji vijek, period od XVI do XVIII vijeka, stvaranje crnogorske države (1796-1878), moderna crnogorska država (1878-1918) i Crna Gora u zajednici sa jugoslovenskim narodima.

Stalna postavka Istorijskog muzeja podijeljena je na nekoliko segmenata. U prvom dijelu prikazani su eksponati sa najznačajnijih arheoloških lokaliteta u Crnoj Gori od perioda paleolita do ranog srednjeg vijeka. U drugom dijelu su prikazane kopije fresaka iz najznačajnijih manastira u Crnoj Gori kao i rukopisne i štampane knjige, povelje i dokumenti. Dio izložbe posvećen je dinastiji Petrovića koja je Crnoj Gori dala niz crkvenih i svetovnih vladara. Poslednji vladar iz dinastije Petrovića knjaz i kasnije kralj Nikola I Petrović i vrijeme u kom je on vladao prikazani su u posebnom dijelu izložbe. Postavka se završava događajima koji su obilježili XX vijek. 

U okviru ovog muzeja postoji arheološka zbirka, zbirke oružja, odlikovanja, pečata, grbova, numizmatička zbirka, filatelistička zbirka, tehnička zbirka, umjetnička zbirka, zbirke zastava, fotografija, poštanska i zbirka eksponata koji se ne uklapaju ni u jednu od pomenutih zbirki.

Umjetnički muzej na Cetinju

Umjetnički muzej Crne Gore posjeduje fond od preko 3000 eksponata, a u njegovoj "Plavoj kapeli", smještena je jedna od najpoštovanijih hrišćanskih svetinja, ikona Bogorodice Filermske.

Ikona Bogorodice Filermske istovremeno je umjetničko remek-djelo i jedna od najpoštovanijih hrišćanskih relikvija. Prema legendi ikonu je oslikao Jevanđelista Luka iz zahvalnosti prema Bogorodici koja mu je spasila život i vjeru.

Njen istorijat se može pratiti od 1118. godine, kada su krstaši u Jerusalimu osnovali monaško-viteški red Svetog Jovana Jerusalimskog. Jovanovci su posjedovali veliki broj kultnih predmeta, među njima i ovu ikonu. Nakon pada Jerusalima 1187. godine, sjedište reda se seli na grčko ostrvo Rodos, gdje je ikona dobila ime po brdu ovog ostrva, Filermu. Ovdje je bila izložena u mjesnoj crkvi, da bi, potom, počelo putovanje ove relikvije od Krita, Mesine, preko Viterbua do Malte.

Od kraja XVIII vijeka ikona je na ruskom dvoru, kod cara Pavla, kojem su je Malteški vitezovi poklonili zajedno sa rukom Sv. Jovana Krstitelja i Česticom Časnog krsta sa kojima je ova relikvija sudbinski vezana. Ruski car je naložio najboljim zlatarima i draguljarima da izrade skupocjeni okov od čistog zlata, ukrašen dijamantima, rubinima i safirima. Poslije Oktobarske revolucije ikona je najprije sklonjena u Krim, zatim u London, pa u Kopenhagen i Berlin, i na kraju u Dvor Karađorđevića, u Beogradu.

Uoči Drugog svjetskog rata, patrijarh Srpske pravoslavne crkve Gavrilo Dožić donosi ikonu u manastir Ostrog.

Od 1952. godine relikvija je u vlasništvu države, koja ju je 1978. godine povjerila na čuvanje tadašnjim Muzejima Cetinje.

Ikona Bogorodice Filermske je od 2002. godine izložena u Umjetničkom muzeju u Vladinom domu, u specijalno za tu namjenu projektovanom prostoru, nazvanom "Plava kapela."

U zdanju Vladinog doma na Cetinju, muzej čuva galeriju nacionalnu likovne kulture još od 1950 godine.

Samu galeriju nacionalnog muzeja čini pet zbirki:

Zbirka crnogorske likovne umjetnosti, najbrojnija u muzejskom fondu. Posebnu pažnju ovdje privlače sobe posvećene najvećim slikarima crnogorske moderne: Petru Lubardi, Milu Milunoviću, Filu Filipoviću i Dadu Đuriću. Započinje djelima velikog baroknog slikara Tripa Kokolje, nastavlja radovima umjetnika XIX i XX vijeka, slikara i skulptora većine stilskih pravaca ovog perioda, sve do posljednje generacije crnogorskih umjetnika.

Zbirka jugoslovenske likovne umjetnosti, sažet pregled umjetnosti XIX i XX vijeka, pripadnika umjetničkih pravaca – romantizma, akademskog realizma, impresionizma, ekspresionizma i kritičkog realizma, poetskog realizma, kao i stilski raznorodna umjetnost poslije Drugog svjetskog rata.

Spomen zbirka Milice Sarić-Vukmanović, poklon je muzeju kolekcije slika, grafika, skulptura i djela primjenjene umjetnosti, koju su formirali godinama Milica i Svetozar Vukmanović, i poklonili je 1964. godine. Pored reprezentativnih ostvarenja sa prostora bivše Jugoslavije, zbirka sadrži i djela majstora kao što su: Renoar, Pikaso, Šagal, Salvador Dali, Rivera, Renato Gutuzo i dr.

U Zbirci ikona posebnu vrijednost predstavljaju djela Bokokotorske ikonopisne škole, primjerci italo-kritskog slikarstva, kao i nekoliko ikona strane provenijencije.

Zbirka kopija fresaka sadrži kopije najvrednijih ostvarenja fresko slikarstva sa tla Crne Gore.

Biljarda

U ovoj zgradi su nastala najznačajnija djela koja je Petar II Petrović Njegoš, duhovni i svjetovni vladar, pjesnik i filozof, napisao.

Biljarda je nekadašnja Njegoševa rezidencija, sagrađena 1838. godine, po planu Jakova Ozereckovskog. Ime je dobila po bilijaru koji je Njegoš donio iz Beča - bio je to prvi i tada jedini bilijar u Crnoj Gori.

Muzejski materijal nije sistematizovan u zbirke. Većina izloženih predmeta pripada dugim muzejima koji ulaze u sastav Narodnog muzeja na Cetinju. U stalnoj postavci su Njegoševi lični predmeti, rukopisi, knjige, bogata biblioteka, novac i oružje. Originalni rukopisi kao i pero kojim je pisao dio su izložbene postavke. Pored oružja i odeždi koje je Njegoš koristio izloženi su i njegovi portreti koje su radili slikari iz više evropskih zemalja.

Mauzolej na Lovćenu

Na samom Jezerskom vrhu  (1660 m) po želji Petra II Petrovića Njegoša, podignuta je kapelica još za njegovog života. Amanet da u njoj i počiva ispunio je knjaz Danilo, iznijevši sa najviđenijim Crnogorcima njegove posmrtne ostatke na vrh, u carstvo munja. Ali, nisu samo munje remetile vladici vječni san. Jezerski vrh bio je meta prvo Turaka, a potom Austrijanaca, koji su 1916. kapelicu sravnili sa zemljom. Podignuta je nova, 1925, ali se rodila ideja o gradnji monumentalnijeg spomenika, po projektu vajara Ivana Meštrovića.

Mauzolej je otvoren 1974. godine. Da bi se stiglo do njega, od Cetinja treba preći dvadesetak kilometara puta, a onda se popeti stepenicama, savladati 461 stepenik. I taj put, hodočašće, poseban je doživljaj.

Na ulazu u kapelu, centralni dio građevine, dvije su monumentalne figure Crnogorki od crnog granita, kao karijatide. Unutra, šest bočnih i centralna niša od bokeljskog i bračkog mermera. Svod prekriven mozaikom od 200.000 pozlaćenih pločica. Sjedeća figura Njegoša, s otvorenom knjigom, takođe je rad Ivana Meštrovića. Mermerni sarkofag vladike Rada je jednostavan, sa isklesanim krstom i državnim grbom, simbolima duhovne i svetovne vlasti.

Cetinjski manastir

U ovom manastiru se nalaze Ruka Svetog Jovana Krstitelja i čestica Časnog krsta. Takođe, u njemu su i mošti Svetog Petra Cetinjskog, kao i "Oktoih", knjiga štampana 1494. god.

Ivan Crnojević je najvjerovatnije već 1475. godine preselio vladarsko sjedište iz Žabljaka na Obod (Riječki grad). Tu je mogao stolovati oko šest godina. Povlačeći se ispred turske najezde, prenosi svoju prestonicu sa Oboda u Cetinjsko polje, i u skrovitoj podlovćenskoj kotlini podiže prvo dvorac (1482 godine), a zatim i manastir, prema zavjetu koji je godinu dana ranije dao pred Bogorodičinom ikonom u njenom hramu u Loretu.

Manastir s Bogorodičinom crkvom bio je završen do avgusta 1484, kad je vojvoda mogao da stavi kameni natpis: V ime Roždestva ti presveta Bogorodice, szidah si sveti hram tvoj v leto 6992 (1483/84). Naredne godine, gospodar Ivan Crnojević je izdao manastiru povelju, pisanu na pergamentu, kojom mu poklanja mnoga dobra za izdržavanje. Tu je zatim preselio rezidenciju crnogorskog mitropolita sa ostrva Vranjine. Od tog vremena Cetinjski manastir je sjedište crnogorskih vladika, crkvenih i političkih poglavara zemlje, ali i meta napada otomanske sile. U prvobitnom obliku održao se sve do 1692. godine.

Nastavljajući tradiciju Crnojevića, vladika Danilo je 1701. godine podigao novi manastir na mjestu gdje je bio Crnojevića dvor. U 18. vijeku ovaj manastir je nakon prodora Turaka na Cetinje porušen i ponovo obnovljen.

Riznica cetinjskog manastira

U muzeju manastira se nalaze vrijedni predmeti iz srednjovjekovne prošlosti: epitrahilj Save Nemanjića, kruna Stefana Dečanskog crkvena zastava Balšića, pečat i štap Ivana Crnojevića. 

Tu se nalazi i vrijedna zbirka ikona i srednjovjekovnih rukopisa, nastalih na pergamentu ili hartiji, kao i mnoge rijetke knjige, medju kojima i “Oktoih”, štampan 1493/94, u prvoj ćiriličnoj štampariji Ivana Crnojevića.

Tri relikvije

Na Cetinju se nalaze tri velike hrišćanske svetinje.

U Cetinjskom manastiru čuvaju se: ruka Sv. Jovana Krstitelja (ruka koja je krstila Isusa Hrista) i čestica Časnog Krsta Gospodnjeg (dio krsta na kojem je razapet Isus Hrist); a u zgradi Vladinog doma u Plavoj kapeli: ikona Presvete Bogorodice Filermose.

Tri velike hrišćanske relikvije prešle su dug istorijski put do Cetinja. Od Jerusalima, preko Carigrada stigle su u posjed krstaških vitezova Sv. Jovana Krstitelja koji su ih prilikom svojih pohoda zaplijenili. U početku su se nalazile na Rodosu, a zatim od sredine 16. vijeka na Malti. Tako su i vitezovi Sv. Jovana prozvani Malteškim redom. U vrijeme Napoleonovih ratova general Malteškog reda predao je svetinje na čuvanje ruskom caru Pavlu I Romanovu 1799. godine. Svetinje su čuvane na dvoru Romanovih u Petrogradu sve do revolucije 1918. godine, kada ih je iz Rusije iznijela Marija Fjodorovna, majka imperatora Nikolaja II, u Kopenhagen. Pred kraj života predala ih je ruskom mitropolitu Antoniju Hrapovickom, koji je svetinje preko Berlina donio u Beograd. Tada su predate na dar kralju Aleksandru Karađorđeviću u znak zahvalnosti ruskog naroda i ruske crkve za prijem velikog broja izbjeglica iz Rusije. Svetinje su čuvane u kraljevskom dvoru u Beogradu do 1941. godine, kada ih je kralj Petar II s patrijarhom Gavrilom Dožićem ostavio upravi manastira Ostrog na čuvanje. Iz Ostroga svetinje su 1952. godine prenijete u državni trezor. Iz trezora ruka Sv. Jovana Krstitelja i dio Časnog Krsta predate su tadašnjem mitropolitu crnogorsko-primorskom Danilu Dajkoviću u Cetinjski manastir, a ikona Presvete Bogorodice Filerimosa 1978. godine predata je Narodnom muzeju na Cetinju gdje se i danas nalazi.

Ove svetinje se ubrajaju među najpoznatije hrišćanske relikvije i nalaze se u zlatnim okvirima, ukrašenim dijamantima, brilijantima, rubinima i safirima.

Mauzolej Vladike Danila

Uspjelim arhitektonskim rješenjima, spomenik je skoro srastao sa Orlovim kršem čineći ga prepoznatljivim i dominantnim simbolom Cetinja. Spomenik je podignut na vještački formiranom platou, uredjenom kao mali park, na samoj ivici u sjeveroistočnom uglu da bi bio jasno vidljiv iz grada.

Na Orlovom kršu, brežuljku koji se uzdiže i dominira jugozapadnim dijelom cetinjskog manastira, nalazi se mauzolej vladike Danila, osnivača dinastije Petrović – Njegoš.

Podignut je 1896. godine po ideji i nacrtu knjeginje Jelene, a uz saradnju francuskog arhitekte Frusea i vajara M. Votijera.

Uspjelim arhitektonskim rješenjima, spomenik je skoro srastao sa Orlovim kršem čineći ga prepoznatljivim i dominantnim simbolom Cetinja. Spomenik je podignut na vještački formiranom platou, uredjenom kao mali park, na samoj ivici u sjeveroistočnom uglu da bi bio jasno vidljiv iz grada.

Monumentalni kameni sarkofag sa visoko postavljenim krstom, na širokoj čeonoj kamenoj ploči sa natpisom, leži na prostranom kamenom postamentu do koga vode tri stepenika. Na gornjoj ploči sarkofaga reljefno su predstavljeni simboli svjetovne i duhovne vlasti vladike Danila, a sa bočnih strana stilizovani ukrasi i simboli – krst, krug i cvijet. Na istočnoj strani u kružnom medaljonu, apliciran je bronzani reljef vladičine glave u profilu.

Do platoa sa spomenikom vodi asfaltni put trasiran sa jugozapadne strane Orlovog krša.

Nacionalni park Lovćen

Obuhvata centralni i najviši dio istoimene planine koja je za Crnogorce simbol slobode i „sveti oltar“. Na Jezerskom vrhu, u carstvu munja i gromova, podignut je mauzolej Petru Drugom Petroviću Njegošu, vladici, pjesniku i vladaru crnogorskom (1813 -1851).

Uspinjanje do mauzoleja je kruna posjete Nacionalnom parku, a do ove impozantne građevine stiže se cestom iz Cetinja, dugom oko 20 km, a potom savladavanjem 461 stepenika do vrha planine.

Park obuhvata površinu od 6.400 hektara. Najniža tačka Nacionalnog parka „Lovćen“ je raskršće puteva na mjestu Krstac (927 mnm), a najviša vrh Štirovnik, 1.749 metara nadmorske visine, koji je i najveći vrh planine Lovćen. 

Lovćen je poznat po vidikovcima s kojih se pogled pruža na sve strane – ka moru, Skadarskom jezeru ili visokom gorju na sjeveru. Gdje god da pogledate doživjećete neponovljivu i nezaboravnu vizuelnu impresiju. Tačke na Lovćenu sa kojih se vide crnogorske ljepote su brojne: Jezerski vrh, Štirovnik, stari drum od mjesta Krstac do zimovališta Ivanova korita; sa austrijskih strategijskih cesta koje su vodile do vrhova planine, sa kotorskih serpentina - drevne ceste koja poput zmije vijuga lovćenskim stranama. Riječ je o svojevrsnom projektnom i graditeljskom fenomenu. Na strmoj lovćenskoj padini, eksponirane zalivu Boke - serpentine su neponovljiv doživljaj.

Većina sakralnih objekata i zanimljivog etnografskog materijala na Lovćenu, koncentrisana je na području Ivanovih korita i sela Njeguši, poznatog po izvanrednom pršutu i siru. Lovćenska oblast poznata je i po drevnom piću starih Slovena – medovini. Na ovom potezu upoznaćete autentičnu narodnu arhitekturu: katune (ljetnje naseobine stočara) i stare kamene kuće sa krovovima od rezane slame ili pločastog krečnjaka; seoska guvna - mjesta na kojima su održavani narodni skupovi, gdje se slavilo i veselilo. Desetine seoskih crkvica, karakteristične tipske graditeljske forme, prepoznatljive po zvoniku "na preslicu" (forma podsjeća na preslicu) upotpunjuju lovćenske pejzaže.